Kanunsuz Emirde Memurların Sorumluluğu
Kanunsuz Emirde Memurların Sorumluluğu Nedir?
Kanunsuz emir, Anayasamızın 137. maddesinde düzenlenmiş olup, ayrıca 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 11. maddesinde yer almaktadır.
Devlet memurları, kamu hizmetlerini yürütürken belirli kurallar çerçevesinde hareket etmek zorundadır. 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu ve diğer ilgili mevzuatlar, memurların hak ve yükümlülüklerini açıkça belirlemektedir. Ancak, zaman zaman memurların üstlerinden aldıkları emirlerle hukuki veya etik açıdan tartışmalı durumlarla karşı karşıya kaldıkları görülmektedir. Bu noktada, kanunsuz emir kavramı devreye girer. Peki, kanunsuz bir emir verildiğinde devlet memurları nasıl hareket etmelidir? Hukuki sorumlulukları nelerdir?
Kanunsuz Emir Nedir?
Kanunsuz emir, hukuka ve yürürlükteki mevzuata aykırı olarak verilen bir talimattır. Bir kamu görevlisinin üst amirinden aldığı emir, yasalarla çelişiyorsa, bu emir kanunsuz olarak değerlendirilir. Devlet memurlarının temel görevi, hukuka ve mevzuata uygun hareket etmektir. Bu nedenle, memurların hukuka aykırı emirleri sorgulamak ve gerektiğinde yerine getirmemek gibi bir yükümlülükleri bulunmaktadır.
657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 11. maddesi bu konuda açık bir hüküm getirmektedir:
- Kanunsuz bir emir verildiğinde memurun, bu emrin aykırılığını emri verene bildirir.
- Ancak, amir emrin yazılı olarak tekrarlanması durumunda memurun bu emri yerine getirmesi gerekir. Bu aşamada yerine getirilen emrin sorumluluğu amire aittir.
- Ancak konusu suç teşkil eden emirler hiçbir şekilde yerine getirilemez ve yerine getiren memur doğrudan sorumlu olur.
Bu hükümler, memurların hem hukuka bağlılıklarını hem de kişisel sorumluluklarını açıkça ortaya koymaktadır.
Kanunsuz Emir ile Konusu Suç Teşkil Eden Emir Arasındaki Fark
Kanunsuz emir ile konusu suç teşkil eden emir birbirinden farklıdır:
✅ Kanunsuz Emir: Hukuka aykırı ancak suç teşkil etmeyen emirdir. Memur, üstüne bildirimde bulunur, ancak emir yazılı olarak tekrarlanırsa emri yerine getirmek zorundadır.
🚨 Konusu Suç Teşkil Eden Emir: Anayasaya, ceza hukukuna veya insan haklarına aykırı olan, suç oluşturan emirlerdir. Bu tür emirler hiçbir şekilde yerine getirilemez ve yerine getiren memur da cezai sorumluluk altına girer.
Örneğin, kamu kurumundaki bir memura “devletin resmi evraklarını tahrif etmesi” yönünde verilen bir emir hem hukuka aykırıdır hem de suç teşkil etmektedir. Böyle bir durumda memurun bu emri kesinlikle yerine getirmemesi gerekmektedir.
Memurun Hukuki ve Cezai Sorumluluğu
Kanunsuz emirleri yerine getiren memurların hem idari hem de cezai sorumlulukları doğabilir. Hukuka aykırı işlemlere bilerek ve isteyerek katılan memurlar, şu yaptırımlarla karşılaşabilir:
- Disiplin Soruşturması:
- Kanuna aykırı işlem yapan memurlar hakkında disiplin soruşturması açılabilir.
- Kınama, aylıktan kesme veya meslekten çıkarılma gibi cezalar uygulanabilir.
- Cezai Sorumluluk:
- Konusu suç teşkil eden bir emri yerine getiren memur, Türk Ceza Kanunu (TCK) kapsamında sorumlu tutulabilir.
- Örneğin, rüşvet alma, görevi kötüye kullanma, evrakta sahtecilik gibi suçlar nedeniyle hapis cezası ile karşı karşıya kalabilir.
- Hukuki Sorumluluk:
- Hukuka aykırı emir sonucunda zarar gören bir kişi, memur hakkında tazminat davası açabilir.
Kanunsuz Emir Karşısında Memurun Yapması Gerekenler
Memurların hukuki güvenliklerini koruyabilmeleri için kanunsuz emir karşısında şu adımları atmaları gerekmektedir:
- Emrin Hukuka Uygunluğunu Değerlendirme:
- Emir açık bir şekilde yasa ve yönetmeliklere aykırı mı?
- Emrin konusu suç teşkil ediyor mu?
- Üst Makama Bildirimde Bulunma:
- Memur, amirinin verdiği emrin hukuka aykırı olduğunu düşünüyorsa bunu amirine bildirmekle yükümlüdür.
- Emrin Yazılı Olarak Tekrarlanması Durumunda:
- Eğer kanunsuz emir yazılı olarak tekrar edilirse, memur bu emri uygulamak zorunda kalabilir (ancak konusu suç teşkil eden emirler hariç).
- Suç Teşkil Eden Emirleri Kesinlikle Yerine Getirmeme:
- Eğer emir, Türk Ceza Kanunu’na göre suç teşkil ediyorsa memur kesinlikle bu emri uygulamamalıdır.
- Gerektiğinde hukuki yollara başvurmalı, ilgili denetim mekanizmalarına şikayette bulunmalıdır. 657/21. maddeye göre müracaat ve şikayetler sözlü olarak veya yazılı olarak en yakın amirden başlayıp silsile ile şikayet edilen amir atlanarak yapılabilir.
Devlet memurları, amirlerinden gelen emirleri sorgulamadan uygulamakla yükümlü değildir; aynı zamanda hukuka ve mevzuata uygun hareket etme sorumlulukları vardır. Kanunsuz emirler karşısında doğru adımları atarak hem hukuki güvenliklerini koruyabilirler hem de kamu hizmetlerinde hukukun üstünlüğünü sağlayabilirler. Unutulmamalıdır ki, kamu görevi yürütmek, sadece üstlerin emirlerini yerine getirmek değil, aynı zamanda hukuka ve etik değerlere bağlı kalmayı gerektirmektedir.
Yorum gönder